Bartłomiej Szyprowski
Postępowanie sprawdzające w procesie karnym
Postępowanie przygotowawcze, zgodnie z art. 303 k.p.k., wszczyna się poprzez wydanie postanowienia o wszczęciu śledztwa, w którym określa się czyn przestępny i jego kwalifikację prawną. W myśl art. 325a k.p.k. przepisy o wszczęciu śledztwa stosuje się odpowiednio do wszczęcia dochodzenia. W ten sposób następuje formalne wszczęcie postępowania przygotowawczego.
Wydanie postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia czyni zadość formalizmowi postępowania karnego, nadto stanowi przejaw zasady pisemności w postępowaniu przygotowawczym, co pozwala na precyzyjną kontrolę podejmowanych przez organ procesowy decyzji oraz zwiększa społeczną akceptację wymiaru sprawiedliwości. Dopiero z chwilą wydania formalnej decyzji, tj. postanowienia o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia, następuje wszczęcie pierwszego stadium procesu karnego, jakim jest postępowanie przygotowawcze. Jednakże ustawa karnoprocesowa przewiduje możliwość prowadzenia przez organy ścigania czynności przed formalnym wszczęciem postępowania przygotowawczego, w ramach instytucji postępowania sprawdzającego (art. 307 k.p.k.) i dochodzenia w niezbędnym zakresie (art. 308 k.p.k.). Są to fazy poprzedzające formalne wszczęcie postępowania przygotowawczego.
Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie instytucji postępowania sprawdzającego jedynie w fazie in rem, pominięto w nim więc czynności wykonywane wobec podejrzanego, które są prowadzone w fazie ad personam. Zgodnie z art. 303 k.p.k., jeśli zachodzi uzasadnione podejrzenie popeł-nienia przestępstwa, wydaje się z urzędu lub na skutek zawiadomienia o przestępstwie postanowienie o wszczęciu śledztwa lub dochodzenia i w ten sposób rozpoczyna postępowanie przygotowawcze. Zdaniem S. Stachowiaka z tak określonej w ustawie podstawy wszczęcia wynikają dwa spostrzeżenia:
- aby doszło do wszczęcia postępowania przygotowawczego ustawodawca nie wymaga pewności (choć tak w wymiarze praktycznym zdarza się bar-dzo często) po stronie organu uprawnionego do podjęcia takiej decyzji, że popełniono przestępstwo,
- z drugiej wszakże strony uznaje, iż nie wystarcza podejrzenie popełnienia przestępstwa, lecz to podejrzenie musi być uzasadnione.
Konieczność istnienia, a co za tym idzie wykazania wskazanego wyżej podejrzenia, jest warunkiem niezbędnym, determinującym wszczęcie postępowania przygotowawczego, bez którego nie można rozpocząć tej fazy postępowania karnego. Zgodnie bowiem z treścią art. 297 § 1 pkt 1 k.p.k. nadrzędnym celem postępowania przygotowawczego jest ustalenie, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo.
Tak więc prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa musi obejmować sam czyn, ujmowany jako działanie człowieka, będący zdarzeniem faktycznym, wypełniającym znamiona nadające mu charakter przestępstwa (a nie wykroczenia czy deliktu cywilnego) oraz to, że jego karalność nie jest wyłączona, np. z powodu nie podlegania sprawcy karze, przedawnienia. Wiadomości o faktach uzasadniających podejrzenie popełnienia stanowią podstawę faktyczną procesu. Brak wykazania „uzasadnionego podejrzenia popełnienia przestępstwa” jest negatywną prawną przesłanką uniemożliwiającą wszczęcie postępowania karnego, która zobowiązuje organ procesowy do wydania merytorycznej decyzji odmawiającej wszczęcia postępowania karnego. Z drugiej zaś strony brak podstaw do wszczęcia postępowania musi być niewątpliwy. Jakiekolwiek (uzasadnione) wątpliwości co do okoliczności przytoczonych w zawiadomieniu o przestępstwie lub też uzyskane przez organ procesowy w inny sposób, np. z działalności operacyjnych policji, nakładają na te organy powinność wyjaśnienia tych okoliczności w trybie postępowania sprawdzającego.
Zobacz pełną treść publikacji (wraz z przypisami):
Bartłomiej Szyprowski – Postępowanie sprawdzające w procesie karnym
w: „Prokuratura i Prawo” 2007 nr 7 – 8, s. 159 – 180