Bartłomiej Szyprowski
Kpt. rez. Władysław Józef Sieroszewski „Paweł”, „Sabała” (30 grudnia 1900 – 13 sierpnia 1996 roku)
Władysław Józef Sieroszewski był postacią nietuzinkową, która w swojej działalności kierowała się zasadami pracy dla dobra państwa, honoru i wolności. W swoim bogatym życiu działał w strukturach harcerstwa; był żołnierzem wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej; udzielał się jako społecznik oraz był wybitnym przedstawicielem warszawskiego środowiska prawniczego. Jego lata młodzieńcze upłynęły w okresie, kiedy Polacy dążyli do odzyskania niepodległości, a później kształtowali ustrój i formę nowego państwa. Jak się wydaje, działania Sieroszewskiego były wynikiem ukształtowania charakteru pod wpływem ojca, a także odwiedzających jego dom rodzinny osób z kręgów polityki i kultury, z którymi miał możność obcować.
Władysław Józef Sieroszewski urodził się 30 grudnia 1900 r. w Warszawie. Był synem Wacława Sieroszewskiego i Stefanii z d. Mianowskiej. Był najstarszy z trójki rodzeństwa, miał braci Stanisława (ur. 1902 r.) i Kazimierza (ur. 1904 r.). Jego ojciec Wacław Sieroszewski (1858–1945) był powieściopisarzem, publicystą, podróżnikiem, etnografem i badaczem Syberii. Od 1878 r. do 1897 r. był więźniem caratu i zesłańcem syberyjskim; od 1915 r. służył w 2 Kompanii Kadrowej 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich, a także był prezesem Stronnictwa Niezawisłości Narodowej (1917). W 1918 r. został ministrem propagandy i prasy w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej w Lublinie. Był prezesem Związku Strzeleckiego (1919–1921); członkiem Kapituły Orderu Odrodzenia Polski (1927–1936); prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich (1927–1936); prezesem Polskiej Akademii Literatury (1933–1939); senatorem RP (1935–1938). Jego postaci poświęcono pomnik w Jakucku oraz tablicę pamiątkową na fasadzie budynku przy ul. Górnośląskiej 16 w Warszawie, gdzie mieszkał przed i po wojnie, a wraz z nim Władysław Sieroszewski. Stefania Sieroszewska w 1913 r. ukończyła Wydział Literatury Francuskiej na Sorbonie, zaś w latach 1916–1936 była nauczycielką języka francuskiego w gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie. 25 lipca 1933 r. została odznaczona Medalem Niepodległości. Zmarła 17 stycznia 1942 r.
W latach 1906–1910 Władysław Sieroszewski przebywał z rodzicami w Zakopanem, gdzie jego rodzina osiadła po wyjeździe z Warszawy, jednak zimą 1907 r. i wiosną 1908 r. wyjechał na jakiś czas z matką do Warszawy. W Zakopanem Sieroszewscy kilkakrotnie zmieniali miejsca zakwaterowania, mieszkając: w willi „Chochlik”; domu przy ul. Przecznicy 19; domu Szymona Tatara przy ul. Kasprowicza 60 oraz w willi „Marysin” przy Krupówkach 97. Prowadzili dom otwarty, w którym bywało wiele wybitnych osób z ówczesnych elit intelektualno-politycznych, m.in. Stanisław Witkiewicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Ignacy Daszyński, Stefan Żeromski, Walery Sławek i Józef Piłsudski. Władysław Sieroszewski odbywał częste wycieczki w góry, które prawdopodobnie tak zachwyciły późniejszego konspiratora, że na ich pamiątkę przybrał konspiracyjny pseudonim „Sabała”. Latem 1910 r. Wacław Sieroszewski zdecydował o wyjeździe do Paryża, gdzie m.in. miał zamiar stworzyć synom najlepsze możliwości edukacyjne w „dobrych francuskich szkołach”, uchodzących wówczas za bardziej liberalne i nowocześniejsze. Jako pierwsza, w połowie września 1910 r., do Paryża wyjechała Stefania Sieroszewska, aby znaleźć mieszkanie i odpowiednią szkołę dla synów. Pozostali członkowie rodziny dotarli do Paryża pod koniec września 1910 r. Zamieszkali w XIV Dzielnicy przy ul. Ernest Cresson 22, a następnie przy tej samej ulicy pod nr 12. Ich mieszkanie ponownie stało się miejscem spotkań Polaków przebywających w Paryżu i odwiedzali je m.in. Marian Kukiel, Marceli Handelsman, Kazimierz Sosnkowski, a także rodziny Żeromskich i Strugów.
W stolicy Francji Władysław Sieroszewski uczęszczał do Liceum Montaigne’a przy ul. Auguste Comte 17, które kształciło dzieci w wieku od pięciu lat do wieku maturalnego. W toku edukacji był wyróżniany za postępy w nauce. Za namową ojca, będącego zwolennikiem idei skautingu Roberta Baden-Powella, Władysław Sieroszewski wraz z kilkoma kolegami weszli w skład „polskiego zastępu skautów”, uprawiając sport, turystykę i poznając historyczne fortyfikacje. W Paryżu rodzina Sieroszewskich przebywała do zakończenia roku szkolnego w czerwcu 1914 r. Władysław Sieroszewski ukończył w liceum cztery klasy, uzyskując m.in. biegłą znajomość języka francuskiego. W sierpniu 1914 r. wrócił z braćmi do Warszawy, zaś rodzice wyjechali do Krakowa. Przez pewien czas mieszkał z matką i braćmi w Konstancinie. Od sierpnia 1915 r. mieszkał w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej 33/13, a w końcu przy ul. Górnośląskiej 16/69. Ich dom „stał się prawdziwym ośrodkiem życia politycznego tzw. kół niepodległościowych, skupiających się wokół I Brygady”. Bywali w nim m.in. Kazimierz Sosnkowski, Edward Rydz–Śmigły, Juliusz Kaden-Bandrowski, Józef Haller, a także politycy niezwiązani z wojskiem.
We wrześniu 1915 r. został, bez zdawania egzaminu wstępnego, przyjęty do V klasy Ośmioklasowego Gimnazjum im. Mikołaja Reja w Warszawie prowadzonego przez Zbór Ewangelicko-Augsburski. Od tego czasu należał do 8 drużyny harcerskiej im. Kazimierza Pułaskiego przy tym gimnazjum, która powstała w 1914 r. Od 1918 r. był jej drużynowym. W szkole wielką indywidualnością był wykładowca łaciny Tadeusz Kotarbiński. Władysław Sieroszewski wspominał:
„wykłady jego nie ograniczały się jedynie do gramatyki oraz poprawnego przekładu klasyków rzymskich, ale obejmowały cały świat kultury i filozofii antycznej. Był szczerym przyjacielem młodzieży, której sprawami się interesował i na którą miał duży wpływ. Słuchałem jego wykładów z wielkim zainteresowaniem, zwłaszcza gdy odbiegał od ścisłego przedmiotu i rozważał wraz z nami szersze zagadnienia. […] Miał duży wpływ na formowanie się mego światopoglądu i przez całe życie zachowałem mu za to wdzięczność”
11 listopada 1918 r. Władysław Sieroszewski, na wieść o podpisaniu zawieszenia broni, przyłączył się do rozbrajania żołnierzy niemieckich. Zdarzenie miało miejsce podczas podróży pociągiem. Wspominał: „W pierwszym przedziale […] tylko kilku Niemców miało karabiny. Oddali je wszyscy bez oporu. W miarę jak szliśmy wzdłuż pociągu gromadka nasza powiększała się, gdyż przyłączali się jadący do pracy robotnicy i uczniowie. Niemcy wszędzie dawali się rozbrajać bez sprzeciwu. Wreszcie przyszła kolej na wagon «oficerski». Obawialiśmy się, że możemy natrafić na opór. […] [niepotrzebnie, bowiem] jeden tylko major zrobił gest sięgnięcia do kabury pistoletu, ale zdzielony mocno kolbą «po łapie» dał spokój. Rozbrojonych […] pozamykaliśmy w przedziałach, a przy każdym postawiliśmy […] wartownika. Po minięciu przystanku Wawer pociąg zatrzymał się. […] Tu kazaliśmy oficerom niemieckim wysiąść i odbyć dalszą drogę piechotą.
18 czerwca 1919 r. Władysław Sieroszewski ukończył gimnazjum i uzyskał świadectwo dojrzałości. 16 września 1919 r. złożył podanie o przyjęcie na Wydział Prawny Uniwersytetu Warszawskiego. Został przyjęty na studia 10 grudnia 1919 r. i oznaczony wpisem nr 646718. W czasie studiów, przerwanych czasowo z powodu wojny polsko-bolszewickiej, był członkiem Towarzystwa „Bratnia Pomoc” Studentów Uniwersytetu Warszawskiego i Koła Prawników Studentów Uniwersytetu Warszawskiego. Jak się wydaje, wpływ na jego światopogląd i późniejsze stosowanie prawa mieli m.in. prof. Tadeusz Kotarbiński, prof. Leon Petrażycki20 i prof. Marceli Handelsman, na wykłady których uczęszczał. 10 grudnia 1924 r. ukończył studia i 18 grudnia 1924 r. uzyskał dyplom oraz tytuł magistra prawa.
17 października 1919 r. Sieroszewski wraz z grupą harcerzy, na polecenie Inspektoratu I Okręgu ZHP, wyjechał do obozu Ambronay we Francji. Ich celem było otrzymanie i eskortowanie samochodów z materiałami wojskowymi do kraju. Grupą złożoną z około 40 harcerzy dowodził Stanisław Rudnicki24, a jego zastępcą był Tadeusz Maresch. W jej skład, oprócz Sieroszewskiego, wchodzili m.in.: Wiktor Danielewicz25, Edward Freyer, Czesław Hopp, Stanisław Linowski, Zbigniew Lutosławski, Czesław Łachowski, Stanisław Niewiadomski, Tadeusz Pieczarkowski i Tadeusz Pisarzewski. Przed wyjazdem Sieroszewski uzyskał wizy tranzytowe dla harcerzy oraz utrzymywał, z uwagi na biegłą znajomość języka francuskiego, kontakt z francuską misją wojskową w Warszawie. Grupa harcerzy została wydelegowana na miesiąc w porozumieniu z Sekcją Samochodową Ministerstwa Spraw Wojskowych. Z Warszawy wyjechali pociągiem, który przez Austrię i Włochy dotarł do Francji. W oczekiwaniu na załadunek i przygotowanie transportu do Polski, co miało nastąpić w ciągu kilku tygodni, wyruszyli do Paryża, gdzie odwiedzili Polską Misję Wojskową z gen. Tadeuszem Rozwadowskim oraz Delegację Pokojową z Romanem Dmowskim. Następnie w listopadzie 1919 r. udali się z wizytą do twórcy skautingu Roberta Baden-Powella do Londynu. Delegaci wzięli udział w paradzie skautów w Londynie, nawiązali kontakt z komisarzem międzynarodowym Kwatery Skautowej w Londynie, a za jej pośrednictwem otrzymali zaproszenie na Międzynarodowy Zlot Harcerstwa w Londynie.
11 listopada 1919 r. harcerze powrócili do Francji. 24 listopada 1919 r. Sieroszewski wraz z pozostałymi członkami eskorty wyjechali pociągiem, który przewoził samochody ciężarowe i sprzęt wojskowy, po który przyjechali do kraju. Jak wspominał Władysław Sieroszewski, każdy harcerz, za wyjątkiem Rudnickiego, pełnił w ciągu doby sześciogodzinną służbę wartowniczą. Do Warszawy dotarli w pierwszych dniach grudnia 1919 r. Po powrocie do kraju, jak wskazywał we wspomnieniach, objął funkcję sekretarza w Komendzie 1 B Okręgu Warszawskiego ZHP, a po jej reorganizacji, na początku 1920 r., funkcję zastępcy kierownika referatu obozów i kolonii oraz kierownika referatu plebiscytowego (w sprawie przyłączenia do Polski Warmii, Mazur, Pomorza i Śląska). Wydaje się jednak, że Sieroszewski pomylił się, wskazując symbol 1 B, bowiem dotyczył on drużyn żeńskich, zaś ze wspomnień oraz cytowanego wyżej zaświadczenia komendanta Okręgu ZHP m. st. Warszawy wynika, że jego praca dotyczyła harcerstwa męskiego, którego okręg oznaczony był symbolem 1 A29. Nadto Sieroszewski został powołany przez Kwaterę Główną ZHP do komisji opracowującej musztrę harcerską. Od marca do lipca 1920 r., z przerwami na święta, przebywał na Warmii jako referent plebiscytowy Dowództwa Okręgu Generalnego „Pomorze” w Grudziądzu. Wspominał: „Uwagę społeczeństwa zajmowała sprawa objęcia Pomorza, które zostało wprawdzie w traktacie wersalskim przyznane Polsce, ale nie wiadomo, czy Niemcy oddadzą je bez oporu. Jeszcze ważniejsza była kwestia plebiscytów, które miały zadecydować, czy Warmia, Mazury i Górny Śląsk mają przypaść Polsce, czy pozostać przy Niemczech. Plebiscyt miał się odbyć na Warmii i Mazurach już w lipcu [1920 r.]. Trzeba było przygotować całe zastępy działaczy z owych spornych dzielnic, które mogłyby prowadzić skuteczną propagandę i agitację za przyłączeniem ich do Polski, a w razie potrzeby i z bronią (…)
 |
 |
 |
 |
Zobacz pełną treść publikacji (wraz z przypisami):
Bartłomiej Szyprowski – Kpt. rez. Władysław Józef Sieroszewski
„Paweł”, „Sabała” (30 grudnia 1900 – 13 sierpnia 1996 roku)
„Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2017, nr 3, ss. 143-180